هر زمانی که دانش‌آموزان کارهایی مانند سروصدای بی‌موقع، اجازه نخواستن، دعوا یا حرکت‌های بی‌مورد را انجام دهند، کلاس از نظم طبیعی خود خارج و دچار بی‌نظمی و هرج‌و‌مرج خواهد شد. در این مواقع، برخورد معلم با دانش آموز بی نظم می‌بایست با روش‌های روان‌کاوانه‌تری باشد تا تاثیرگذار واقع شود.
ویژگی‌ها و مشکلات انضباطی دانش آموزان ابتدایی جهت شناسایی بهتر آن‌ها عبارت‌اند از:
- عدم انجام به‌موقع تکالیف
- خوابیدن‌های پیاپی سر کلاس
- ایجاد سروصدای اضافی
- ایجاد هرج و مرج در کلاس
- قطع کردن صحبت دیگران
- تکان خوردن و حرکت کردن بدون اجازه وسط کلاس
- حرف زدن بی‌موقع
- انجام ندادن قوانین کلاس
- گوش ندادن به حرف‌های معلمان
این‌ها بارزترین ویژگی‌های دانش‌آموزان بی‌نظم هستند که در صورت مشاهده، باید رفتار مناسبی با آن‌ها صورت بگیرد. برخورد معلم با دانش آموز بی نظم باید به‌جا، قاطع، بدون تخریب روحیه و در عین حال، مهربانانه باشد. در صورت تداوم بی انضباطی دانش آموزان بهتر است سایر مسئولان مدرسه و اولیا نیز در جریان قرار بگیرند و از مشاوران مدرسه نیز کمک گرفته شود.
عوامل بی انضباطی دانش آموزان ابتدایی
روحیات حساس دانش‌آموز به‌خصوص در مقطع ابتدایی سبب میشود هرگونه عامل نامناسب یا رفتار نامتعادل بر او اثر بگذارد و عملکرد متوازن وی را با اختلال روبه‌رو کند. این اختلال ممکن است به‌صورت بی‌نظمی و بی‌انضباطی خود را نشان دهد. برخورد معلم با دانش آموز بی نظم باید بر اساس علت بی‌انضباطی فرد باشد؛ به همین دلیل در ادامه این علل را بررسی خواهیم کرد:
1.عوامل فردی:
ممکن است عوامل بی انضباطی دانش آموزان از خود آن‌ها نشات بگیرد. خستگی، تغذیه نامناسب، بی‌خوابی، اختلال‌هایی چون بیش‌فعالی، اضطراب و استرس، ننوشتن تکلیف‌های درسی، بی‌علاقه بودن به محیط مدرسه، انگیزه نداشتن، مشکلات روحی و فیزیکی، عدم اعتماد به دیگران و سردرگمی دانش‌آموز از عللی هستند که می‌توانند موجب بی‌نظمی و خلل رفتاری وی در طی فرایند آموزشی شوند.
2.عوامل آموزشی:
یکی از علت‌های بی‌نظمی دانش‌آموزان می‌تواند ریشه در رفتارهای عوامل آموزشی از جمله معلمان باشد. تبعیض رفتاری با دانش‌آموزان، توانایی نداشتن در مدیریت کلاس، بی‌علاقه بودن به تدریس، بی‌توجهی به نیازها و مشکلات بچه‌ها، بی‌انضباطی و فعال نبودن معلم، ارتباط‌گیری نامناسب با دانش‌آموزان، تحقیر و تخریب روحی افراد و… از جمله عواملی هستند که معلم را از الگویی مناسب به فردی مخرب برای دانش‌آموزها تبدیل می‌کند و باعث بی‌انضباطی آن‌ها نیز خواهد شد.
علاوه بر رفتارهای آموزگاران و نحوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، عوامل آموزشی دیگری چون محیط درسی نیز در بی انضباطی دانش آموزان موثر هستند. میز و صندلی‌های مناسب، محیط کثیف، سرد یا گرم بودن بیش از حد محیط، نور ناکافی، سروصدای محیط اطراف، برقراربودن انرژی منفی و رخوت، آرایش نامناسب فضای کلاسی و مدرسه و… در بی‌نظمی دانش‌آموزها تاثیر غیرقابل انکاری دارند.
3.عوامل اجتماعی:
محیط اجتماعی شامل فضای همسالان، ارتباط با افراد خارج از خانواده و مسئولان آموزشی و اختلاف طبقاتی است. در صورتی که فرد نتواند با همسالان خود ارتباط بگیرد، رابطه کارآمدی با مدیر، معاون، مشاور و معلمان مدرسه داشته باشد، اختلافات فرهنگی یا مالی بسیاری را در مقایسه با سایر دوستان خود احساس کند و یا الگوهای رفتاری نامناسبی را برای خود انتخاب کرده باشد، نمی‌تواند رفتار متعادلی نشان دهد و این کمبودها را در قالب بی‌نظمی جلوه خواهد داد.
4.عوامل خانوادگی:
افزون بر عوامل اجتماعی یا نحوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، مشکلات خانوادگی از دیگر مسائلی هستند که سبب بی‌انضباط بودن دانش‌آموز دبستانی می‌شوند. تربیت نادرست، تنبیه بدنی، تحقیر کلامی، فضای عاطفی سرد و نامناسب، عدم حمایت روحی فرزندان، فقدان پدر و مادر، مجادله‌های ناپسند، عدم ثبات اخلاقی والدین، نبود قوانین ثابت، بی‌نظمی پدر و مادر و… از عوامل موثر بر بی انضباطی دانش آموزان به شمار می‌روند.
روش صحیح برخورد معلم با دانش آموز بی انضباط
برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و نحوه رفتار او می‌تواند این بی‌انضباطی را تا حدود زیادی کاهش دهد و حتی آن را از بین ببرد. بهترین راه‌های برخورد مناسب معلم با دانش‌آموز بی‌انضباط عبارت‌اند از:
- با دانش‌آموز صحبت کنید و به او نشان دهید که هر رفتار او برای شما مهم است.
- به مشکلات و حرف‌های دانش‌آموز بی‌نظم گوش کنید.
- با خانواده دانش‌آموز در ارتباط باشید و علت بی‌انضباطی او را جویا شوید.
- هنگام بی‌انضباطی کردن دانش‌آموز، آرامش خود را حفظ کنید و با او درگیر نشوید.
- با دانش‌آموز صادق باشید و به بگویید که رفتار ناشایست او، شما را ناراحت خواهد کرد.
- از سخنان ناسزا هنگام هرج‌و‌مرج دانش‌آموزان بپرهیزید.
- عواقبی را برای بی‌انضباطی او درنظر بگیرید.
- در ابتدای سال تحصیلی، قاطعیت و در عین حال، صمیمیت خود را نشان دهید.
راهکارهایی برای افزایش نظم پذیری دانش آموزان
از راه‌های مهم برای افزایش نظم‌پذیری، نحوه رفتار خانواده و شیوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و سایر دانش‌آموزان است. آن‌ها می‌توانند از راه‌های زیر انضباط را در دانش‌آموزها افزایش دهند:
1.آموزش:
به بچه‌ها نظم را نشان دهید و از داستان‌ها و مثال‌های موثری بهره ببرید.
2.تذکر:
هنگام بی‌نظم بودن دانش‌آموز، به او تذکر بدهید.
3.اعمال قوانین:
به بچه‌ها قوانین و پیروی از آنان را آموزش دهید. انضباط را نیز به‌عنوان یک قانون در نظر بگیرید.
4.الگوی مناسب:
به‌عنوان والدین و معلم دانش‌آموز، خود نیز نظم را رعایت کنید و به الگوی باانضباط بچه‌ها تبدیل شوید.
5.تنظیم برنامه:
برنامه‌هایی را جهت منظم بودن و آثار مثبت آن برای دانش‌آموز تدوین کنید؛ به‌طور مثال، دسترسی آسان به وسایل درصورت منظم بودن اتاق یا کوله‌پشتی.
6.تنبیه و تشویق:
هنگام رعایت نظم، دانش‌آموز را تشویق و هنگام بی‌انضباطی او را به‌شیوه‌های صحیح تنبیه کنید.
7.مسئولیت دادن:
به بچه‌ها مسئولیت‌هایی را جهت نظم‌پذیری محول کنید؛ مثلا میز خود را مرتب کنند یا بکوشند هنگام تدریس، جو کلاس را برهم نزنند.
8.روتین‌سازی:
با مرور و تمرین هر یک از آموزش‌های فوق، نظم و انضباط را به یک روتین برای بچه‌ها تبدیل کنید.
معلمان چه تاثیری بر نظم پذیری دانش آموزان دارند؟
معلمان بعد از خانواده در زمره افراد درجه‌یک برای دانش‌آموز قرار می‌گیرند. آن‌ها به الگویی برای بچه‌ها تبدیل می‌شوند و هر رفتار آن‌ها توسط دانش‌آموزان تقلید خواهد شد.
اگر:
- شیوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و دانش‌آموز منظم مناسب باشد،.به‌موقع در کلاس حضور یابد.
- فعالیت‌های مفیدی را به دانش‌آموزان نشان دهد.
- آن‌ها را در مواقع مناسب تشویق و در زمان‌های ضروری تنبیه کند.
- عزت‌نفس و شخصیت دانش‌آموز را ارزشمند بداند،
- یک کلاس منفعل را به یک محیط فعال تبدیل کند،
- چنین فردی می‌تواند بر نظم و انرژی مثبت بچه‌ها اثر کارآمد بگذارد.
سخن نهایی
در این مقاله سعی کردیم به این پرسش که چگونه با بی انضباطی دانش آموزان برخورد کنیم؟ و چه عواملی سبب بی‌انضباطی بچه‌ها میشود؟ صحبت کنیم. باتوجه‌به مطالب فوق، بررسی ریشه‌ای بی‌نظمی دانش‌آموزان، شیوه مناسب برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، ارتباط موثر او با دانش‌آموز و با والدینشان سبب رفع این اختلال و پرورش افرادی منظم‌تر و منضبط‌تر خواهد شد.